តាមពិតទៅពិធីបំបួសនាគមិនមែនជារឿងថ្មីរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនោះទេ ពិធីនេះបានកើតមានតាំងតែពីបរម
បុរាណមកម្ល៉េះ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននៅតែជាទំនៀមទំលាប់របស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដដែល ព្រោះវាជាស្ពាន
សីលធម៌ចម្លងមនុស្សទៅកាន់ភាពរុងរឿងនៃជីវិត វៀរចាកអំពើបាបទាំងឡាយ កើតមានតែភាពស្ងប់ស្ងាត់
មិនលោភលន់មានចំណេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់ ជួយបំភ្លឺភាពត្រឹមត្រូវ ដល់មនុស្សជំនាន់ក្រោយជាបន្ដបន្ទាប់។
ពិធីបំបួស នាគបានរលំរលាយក្នុងរបបខ្មែរ ក្រហមកាន់កាប់អំណាចនាឆ្នាំ១៩៧៥-១៩៧៩ ក្រោយថ្ងៃរំដោះប្រជាពលរដ្ឋ
មានសេរីភាព សង្គមត្រូវបានរៀបចំហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ស្ថាប័នផ្សេងៗ ពិធីបំបួសនាគបានចាប់
ផ្ដើមកំរើកឡើងវិញ ប៉ុន្ដែបច្ចុប្បន្ននេះសំបូរតែនៅតាមតំបន់ជនបទប៉ុណ្ណោះ យូរៗម្ដងកើតមាននៅទីក្រុងភ្នំពេញ។
ថ្មីៗនេះនៅទីក្រុង ភ្នំពេញ ពិធីបំបួសនាគបានធ្វើឱ្យមានការចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង ដោយសារតែកូនប្រុសរបស់ត្រកូលអភិជន
តិចតួចបានសំរេចសាងផ្នួសនៅជាមួយព្រះធម៌រយៈពេលខ្លីជាគំរូមួយ ខណៈដែលកូនប្រុសត្រកូលអភិជនជាច្រើន
ទៀតមិនបានធ្វើបែបនេះ។ គួររំលឹកថា នៅក្នុងពិធីបំបួសនាគត្រូវរៀបចំទៅតាម លំដាប់ប្រពៃណី
មានពិធីកោរសក់ ពិធីជូនត្រ័យចំពោះលោកអ្នកមានគុណ ពិធីក្រុងពាលី ពិធីបង្វិលពពិល ពិធីធ្វើធ្មេញនាគ
ពិធីកួចចំណងដៃ នាគ ពិធីលាបប្រេងម្សៅ ពិធីចំរើនព្រះបរិត្ដនាគ ពិធីហែនាគ៣ជុំព្រះវិហារ
ពិធីចូលព្រះវិហារ ពិធីនាគវន្ទា ចំពោះ ព្រះពុទ្ធរូប ពិធីនាគវន្ទាព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ពិធីសុំនិស្ស័យបំបួសនាគ
ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ព្រះសង្ឃហត្ថាបាស ចំរើនពុទ្ធជ័យ មង្គល ពិធីពហុទេវា សាមណេរវន្ទាលាញោមប្រុស-ស្រី
លោកតា លោកយាយ ដើម្បីសាងផ្នួសពិធីកប់សក់ដើម្បី សុំសេចក្ដីសុខ ។ ពិធីបំបួសនាគនេះជាពិធីមួយធំ
ដែលមានទម្លាប់ធ្វើតាំងពីបុរាណកាលមកហើយដែលចូលជ្រួត ជ្រាបទៅក្នុងចិត្ដ នៃប្រជាជនខ្មែរគ្រប់រូប
ព្រោះព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរបានចាត់ទុកជាសាសនាតែមួយរបស់ជាតិ។ ឯការបំបួសកូនចៅក៏ជាកិច្ចទំនុកបំរុង
ព្រះពុទ្ធសាសនាមួយដែរ។ ម្យ៉ាងទៀតព្រះពុទ្ធសាសនាជាប្រភពនៃការ បណ្ដុះបណ្ដាលនិស្ស័យអក្សរសាស្ដ្រ
និង តម្រិះវិជ្ជាផ្សេងៗមានជំនាញសំណង់ និងការរចនាផ្សេងៗជាដើម ។ មនុស្សដែលបានបួសក្នុងព្រះពុទ្ធ
សាសនាមានតម្លៃខ្ពស់ជាងមនុស្ស ដែលពុំបានបួស ព្រោះអ្នកស្រុកតែងយល់ថា អ្នកបួសជាមនុស្សស្គាល់
បាបបុណ្យ គុណទោសច្បាស់លាស់ ហើយខ្មែរយើងតែងមានជំនឿម្យ៉ាងទៀតថា “បួសនេន សងគុណម្ដាយ បួសភិក្ខុ
សងគុណឪពុក”។ ជំនឿទាំងនេះបានជ្រាបជ្រៅទៅក្នុងសន្ដានចិត្ដប្រជាជនខ្មែរ ទូទាំងប្រទេស រហូតដល់ពេលរៀបចំទុកដាក់កូនចៅឱ្យមានប្ដី-ប្រពន្ធ
ក៏គេនិយមប្រកាន់រើសរកតែបុរសណា ដែលបាន បួសរៀនផងដែរ។ អ្នកស្រុកស្រែចំការនៅប្រកាន់ទំនៀមទម្លាប់ខាងលើនេះជាប់រហូតដល់សព្វថ្ងៃ
ប៉ុន្ដែមិនសូវជាតឹងរ៉ឹង ដូចកាលពីដើមទេ ព្រោះឥលូវនេះមានសាលារៀនរដ្ឋការច្រើន ហើយដែលសំរាប់បណ្ដុះ
និស្ស័យ និងតម្រិះវិជ្ជាផ្សេងៗ ដោយគេយល់ថា “អ្នកបួសជាមនុស្សប្រសើរ”យ៉ាងនេះហើយទើបគេហៅ
បព្វជ្ជា បេក្ខៈ និងឧបសម្បទាបេក្ខៈថា“នាគ”។ “បំបួសនាគ” គឺបំបួសមនុស្សប្រសើរ។ ដំរីមានភ្លុកដែលធំល្អជាងគេ
និងពស់ ដែលធំវិសេសជាងគេ ក៏ហៅថា “នាគ” ដែរព្រោះពាក្យថា “នាគ”នេះមានន័យថា “ប្រសើរ” ។
ប៉ុន្ដែ ទំនៀមបំបួសនាគនេះមានរឿងព្រេងពីបុរាណមួយនិទានថា កាលដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់គង់នៅក្នុងវត្ដជេតពន់
នាគរាជមួយមានមហិទ្ធីរិទ្ធិមានសទ្ធាជ្រះថ្លាក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាចង់បួសជាភិក្ខុ ក៏កាឡាខ្លួនជាមាណពចូលទៅថ្វាយ
បង្គំព្រះមហាតិស្សត្ថេរ ហើយទូលថា “ខ្ញុំព្រះករុណាសូមបួសជាព្រះមហាថេរផង” ។ ព្រះមហាតិស្សត្ថេរ
ក៏បំបួស ស្ដេចនាគកាឡានោះជាភិក្ខុទៅ។ ថ្ងៃមួយនៅពេលដែលភិក្ខុស្ដេចនាគនោះសិងពេល ថ្ងៃយ៉ាងស្កប់ស្កល់ខ្លួនលោក
ក៏ក្លាយជានាគឆ្វាយរង្វេលពេនពេញបន្ទប់។ ស្បង់ចីវរខ្ចាត់ខ្ចាយអស់រលីងអំពីកាយ ។ ពេលនោះសាមណេរមួយ
អង្គផ្ចង់ចង្ហាន់រួចចូលទៅនិមន្ដឆាន់ លុះបើកទ្វារទៅស្រាប់តែឃើញពស់ពេនពេញបន្ទប់ ភ័យរន្ធត់ស្ទុះរត់ស្រែក
ឆោឡោផ្អើលពេញទាំងវត្ដ ។ លុះជ្រាបទៅដល់ព្រះដ៏មានបុណ្យ ទើបព្រះអង្គទ្រង់ព្រះប្រញប្ដថា
“ចាប់ពីថ្ងៃនេះ ទៅ ភិក្ខុឯក្រោយកុំបីបំបួសសត្វតិរច្ឆាននូវខ្មោច បិសាច រាជភូត យក្សាឡើយ”។
អាស្រ័យដំណើរដែលព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រញប្ដដូច្នេះ ទើបភិក្ខុនាគក្រាបទូលព្រះដ៏មានបុណ្យថា
“ខ្ញុំព្រះអង្គនេះមានចិត្ដស្មោះចំពោះសាសនាព្រះអង្គ ពិតណាស់ ឥតមានក្លែងបន្លំទេ បើខ្ញុំព្រះអង្គមានភេទជា
សត្វ មិនអាចបួសក្នុងសំណាក់ព្រះអង្គបាន ដូច្នេះខ្ញុំ ព្រះអង្គសូមពរឱ្យមានព្រះប្រញប្ដថា
បើភិក្ខុនឹងបំបួសកុលបុត្រ សូមឱ្យហៅអ្នកសុំផ្នួសនោះថា “នាគ” ដូច្នេះតទៅ ដើម្បីឱ្យគេនឹកឃើញដល់ឈ្មោះខ្ញុំព្រះអង្គ
ដែលជាអ្នកស្មោះចំពោះសាសនាព្រះអង្គ តែពុំមាននិស្ស័យនឹងបានបួស ជាភិក្ខុដូចមនុស្សផងទាំងពួង។
ព្រះពុទ្ធអង្គ ទើបបញ្ញត្ដិពាក្យឱ្យហៅបព្វជ្ជាបេក្ខៈនិងឧបសម្បទាបេក្ខៈថា“នាគ” តាមសំណូមពរដែលស្ដេចនាគសុំ
។ អាស្រ័យរឿងនេះឯង ទើបមានឈ្មោះ ហៅថា “នាគ-នាគ”រហូតមក ។
ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅប្រពៃណី ទំនៀមទំលាប់ខ្មែរ
